چکیده
گاز طبیعی به مهم ترین منبع تولید انرژى جهان تبدیل شده است. ایران یکي از مهم ترین تولیدکنندگان اصلي گاز طبیعي محسوب مي شود همراه با افزایش مصرف و موارد استفاده گاز، به ذخیره سازى آن احساس نیاز بیشترى می شود. از میان روش هاى گوناگون، ذخیره سازى گاز در مغارهاى نمکی، از ویژگی هاى فنی و اقتصادى ویژه اى برخوردار است. سنگ نمك به دلیل نفوذپذیري و تخلخل بسیارکم ، یکی از گزینه هاى ذخیره سازى هیدروکربن ها در مناطق مختلف جهان محسوب می شوند. دیاپیرهای نمکي و نهشته هاي تبخیري نمکي از قابلیت خوبي براي تشکیل مغارها با ابعاد مناسب براي ذخیره سازي و برداشت سریع برخوردارند و مي توانند بخش قابل توجهي از نیازهاي ذخیره سازي کشور را در مدت زمان کوتاهي در مقایسه با سایر مخازن تأمین کنند. با وجود تعداد فراوان دیاپیرهای نمکی در استان هرمزگان ، محل دیاپیرهای این ناحیه از لحاظ تکتونیک و وضعیت لرزه خیزی مورد بررسی قرار گرفت. و قابلیت انها جهت ذخیره گاز مشخص شد.

واژگان کلیدی: گاز، زلزله، دیاپیرهای نمکی، ذخیره، هرمزگان

مقدمه
با اینکه ایران یکي از مهم ترین تولیدکنندگان اصلي گاز طبیعي محسوب مي شود، اما از طرف دیگر، یکي از مصرف کنندگان اصلي گاز طبیعي نیز می باشد و مقایسه بین مصرف سوخت هاي مختلف نشان مي دهد که گاز طبیعي یکي از اصلي ترین منابع انرژي کشور به شمار می رود.مغارهاي نمکي به دلایل فني و اقتصادي، جاذبة فراواني دارند و به دلیل نفوذپذیري و تخلخل بسیارکم سنگ نمك، یکي از گزینه هاى ذخیره سازى هیدروکربن ها در مناطق مختلف جهان محسوب می شوند.
حجم مغارهاي نمکي معمولاً از 0555 تابیش از 1 میلیون مترمکعب است. استفاده از مغارهاى زیرزمینی که بر اثر معدنکارى انحلالی نمك تشکیل شده اند، به پنج یا شش دهة گذشته برمی گردد.ایالات متحده امریکا، کشورى است که براى اولین بار در 05 سال پیش از ذخیره سازى گاز، استفاده نمود و همچنین جنگ جهانی دوم و نیاز مبرم به انرژى در دسترس، اروپاییان را نیز به استفاده از این روش وادار کرد)زارعیان، 1811 ( . گنبدهاى نمکي و نهشته هاي تبخیري نمکي از قابلیت خوبي براي تشکیل مغارها با ابعاد مناسب براي ذخیره سازي و برداشت سریع برخوردارند و مي توانند بخش قابل توجهي از نیازهاي ذخیره سازي کشور را در مدت زمان کوتاهي در مقایسه با سایر مخازن تأمین کنند. ایران پتانسیل بالایی براى مصرف گاز مایع دارد. مغارهاي نمکي از فرایندي مرسوم به معدنکاري انحلالي پدید مي آیند. در زمان کاهش تقاضا منابع را در مغار، ذخیره و در زمان تقاضاي زیاد برداشت مي کنند دیاپیرهای نمکی سازندهاى ضخیمی هستند که از رسوبات نمکی طبیعی ساخته شده اند و می توانند به بزرگی 1055 متر در قطر و 0155 متر در ارتفاع باشند. معمولاً گنبدهاى نمکی استفاده شده براى ذخیرة گاز طبیعی بین 055 تا 0555 متر زیر سطح زمین اند. گرچه ممکن است در بعضی موارد به سطح زمین نزدیك تر باشند، اما لایه هاى نمکی سازندهاى کم عمق تر و نازك ترى هستند)زارعیان، 1811 (. ایجاد مغار با استفاده از آب براى حل کردن و استخراج مقدار معینی نمك از داخل رسوبات انجام می شود که فضایی خالی را درون سازند باقی می گذارد. این کار با حفر یك چاه به داخل سازند و چرخش آب در داخل چاه انجام می شود. آب بخشی از نمك را در رسوبات حل می کند و به طورگردشی
.) از چاه خارج می سازد؛ درنهایت یك فضاى خالی بزرگ که نمك آن را اشغال می کند، باقی می ماند)افضلی و همکاران،  1801
روش کار
تمرکز اصلی در این پژوهش بر تشخیص وتعداد گسلها و فعالیت لرزه خیزی منطقه می باشد. تعیین وتشخیص گسلها و ارتباط انها بر پایه تجزیه و تحلیل های سنجش از دور، جابه جایی های افقی در بخش هایی از ساختار چین ها و پراکنش گنبد های نمکی سری هرمز، خطوارهای گسلی در منطقه تشخیص داده شدند. به منظور تعیین ارتباط میان محل گنبد های نمکی و راستای خطواره های گسلی، روشی آماری به نام وزن های نشانگر به کار برده شد. بدین منظور، نقشه خطواره های گسلی و نقشه مرکز گنبد های نمکی به مدل رستر تبدیل و حریم هایی در پیرامون گسل ها استخراج شد؛ سپس ارتباط مکانی میان دیاپیرهای نمکی و خطواره های گسلی به طور کمی با استفاده از روش وزن های نشانگر به دست آمده است)مهرابی وهمکاران، 1808 (. و برای اطلاع از وضعیت لرزه خیزی منطقه ازنقشه ها و منابع کسب شده از پژوهشگاه بین المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله وتصاویر ماھواره ای، عکسھای ھوایی استفاده شده است.
بحث حفاري هاي نمکي اساساً فضاهاي بزرگي هستند که میتوانند مواد غیرحلال نمك را در خود نگهداري کنند به طور کلي استفاده از مغارهاي نمکي به دو بخش دفع مواد یا ذخیره سازي معطوف می باشد) Thoms et.al.,2000 ؛اسماعیل نژاد و همکاران، 1810 (. سنگ نمک به دلیل نفوذپذیری بسیارکم، قابلیت ترمیم نمک که باعث جلوگیری از درزه دار شدن نمک و نشت مواد ذخیره شده میشود. سازندهای نمکی مناسب جهت ذخیره سازی به دو دسته کلی نمکهای لایه ای و گنبدی نمکی تقسیم می شوند. نوع لایه ای نسبت به نوع گنبدی دارای گسترش بیشتری است، اما ضخامت آن در برابر گنبدهای نمکی بسیارکمتر است تا جاییکه مغارهای واقع در گنبدهای نمکی گاه تا بیش از ده برابر مغارهای واقع در نمکهای لایه ای ظرفیت دارند )شکل 1(. نمکهای لایه ای نسبت به گنبدهای نمکی دارای میان لایه های بیشتری هستند که این امر بر پایداری - .) مغارهای نمکی لایه ای تأثیر منفی می گذارد)عسگری و همکاران، 1801

مزیت هاى ذخیره سازى در مغار هاى نمکی
• نفوذپذیرى بسیار ناچیز، به گونه اى که محصولات ذخیره شده، هرگز از مخزن خارج نمی شوند و همچنین، محصولات، هیچگاه لایه هاى آبدار فوقانی مخزن را آلوده نمی کنند.
• حفارى آسان در سنگ نمك نیز یکی از خصوصیات قابل توجه است. در ضمن، مواد خارج شده نیز قابل استفاده اند. حفارى در آن از هزینة پایین ترى در مقایسه با دیگر سازندها برخوردار است.
• توده هاى نمکی به ویژه گنبدهاى نمکی، با درزه و گسل هاى اصلی همراه نیستند و درنتیجه، راه عبورى، براى فرار و خروج مواد ذخیره شده ندارد.
• قابلیت بهره دهی )سرعت( بیشترى دارد.
• گاز پایه اى کمی نیاز دارند.
• برخلاف حوضه هاى تخلیه شده که براى اجراى پروژه هاى ذخیره سازى به چندین چاه نیاز دارند، عملیات ذخیره سازى درون مغار نمکی به آسانی امکان پذیراست.
• زمان آماده سازى و بهره بردارى از یك ذخیرة مغارى، در مقایسه با ذخیرة نفتی/ گازى تخلیه شده کوتاه تر است.
•مغار نمکی، پوشش نمکی دیواره و سقف عالی دارد که ذاتاً غیرقابل نفوذاست. و احتمال هرگونه تراوش و نشت گاز طبیعی را به ؛ حداقل می رساند)افضلی و همکاران، 1801 Thoms et.al.,2000 .)
اما به منظور شناسایی و انتخاب گنبد یا لایۀ نمکی مناسب برای ذخیره سازی، معیارهایی باید در نظر گرفته شوند. مهمترین فاکتورها عبارتند از:
دیاپیریسم نمکی: مراحل دیاپیریسم، شیب وارتفاع گنبدها
شرایط ساختاری زیرسطحی نمک: ضخامت و عمق نمک
تکتونیک و لرز ه خیزی منطقه: میزان لرزه خیزی، گسلهای موجود
ویژگیهاى فیزیکي و شیمیا یی سازند نمك: میزان خلوص و همگنی، میان لایه هاى غیرنمکی، نفوذپذیرى و تخلخل
هیدرولوژى و هیدروژئولوژى: آبهاى سطحی، آبهاى زیرزمینی
ملاحظات زیست محیطی: مکان احداث سایت ؛ محل و روش دفع شورابه .) ملاحظات اقتصادى و اجتماعی)کاسبی و همکاران، 1800
در همین راستا تکتونیک و لرزه خیزی استان هرمزگان را در محدوده ی گنیدهای نمکی این منطقه را مورد بررسی قرار می دهیم تا مناسب یا نامناسب بودن گنبدهای نمکی این ناحیه برای ذخیره سازی گاز مشخص شود.
شکل 1 ایجاد مغار در سازند نمکی لایه ای) - 1 ( وگنبد نمکی) 2 ()عسکری وهمکاران، 1931 با اندکی تغییرات(.
بر اساس بررسیهاي انجام یافته نزدیك به 05 گنبد نمکي بزرگ و کوچك در استان هرمزگان وجود دارند که سطحي بالغ بر 1505 کیلومترمربع از سطح کل استان را اشغال نموده اند این گنبدهاي نمکي در قسمتهاي غربي و شمال غربي استان هرمزگان داراي بیشترین تراکم بوده و به سمت شرق و شمال از تراکم آنها کاسته مي گردد، به طوري که در قسمتهاي شرقي
بعد از گسل میناب، آثاري از این گنبدها دیده نمي شود)چوپانی و همکاران، 1810 (. برخي از این گنبدها که از اهمیت یشتري برخوردارند و یا آنکه بیشتر مورد بررسي قرار گرفته اند از جمله مي توان به گنبدهاي نمکي نمکدان در جزیره قشم با مساحت تقریبي 00 کیلومتر مربع، گنبد نمکي گچین در 05 کیلومتري غرب بندرعباس با وسعت تقریبي حدود 00 کیلومتر مربع، گنبد نمکي انگوران در یال جنوبي طاقدیس انگورا ن واقع در شمال بندرعباس، گنبد نمکي پل در 00 کیلومتري غرب بندر عباس و با مساحت تقریبي 05 کیلومتر مربع، شکل 0 پراکندگی گنبدهای نمکی مهم استان هرمزگان را نشان میدهد.
شکل 0 گنبدهای نمکی استان هرمزگان: گنبدنمکی شماره 1 گچین 0 پوهال 8 انگورو 0 قلات بالا 0 گنو 0 خورگو 0 هندون 1 فینو 0 فراقان 15 تنک - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - زندان 11 پلنگی 10 موران 18 خاین 10 باز 10 خمیر 10 میجون 10 دوایو 11 حمیران)برکه سفلین( 10 بندمعام 05 بوستانه 01 مغویه 00 کلات 08
81 داربست 80 پسخند 88 نمکدان 80 هرمز 80 لارک. - - - - - - - - - - - - ) 85 بستک) 0 ) چارک 00 چاه مسلم 00 چمپه 00 زندان 00 پردلاور 01 گزه 00 بستک) 1
واحدهاي زمین ساختي استان هرمزگان استان هرمزگان با مساحت 01000 کیلومتر مربع درمحدوده جغرافیایي طول شرقي 52˚41ˊ تا 59˚15ˊ و عرض شمالی 25˚34ˊ تا 28˚57ˊ واقع شده است. استان هرمزگان از نقطه نظر ساختاري در دو منطقه ساختاري زاگرس در شمال، شمال .) غرب، شمال شرق وغرب و مکران در شرق و جنوب شرق واقع شده است)چوپانی و همکاران، 1810 ؛سوری نژاد، 1810
منطقه ساختاري زاگرس شامل:
الف: منطقه زاگرس چین خورده
این منطقه در جنوب و جنوب غرب ایران قرار دارد و از قسمت شرق به گسل میناب محدود شده و در بعضي از قسمتها به زیر زاگرس رورانده کشیده شده است. روندعمومي این منطقه تقریبا شمال غربي جنوب شرقي بوده که همان روند زاگرس است. - در این منطقه رسوبهاي دوران اول ،دوم و سوم به طور هم شیب روي هم قرار دارند که در پلیوسن تغییر شکل یافته و چین خورده اند و در بخش جنوبي زاگرس چین خورده گنبد هاي نمکي فراواني دیده مي شود که بسیاري از آنها به پرکامبرین بالا تعلق دارند چنانکه بیشترجزایر میاني و جنوبي )جزیره هرمز( درنتیجه دیاپیریسم همین نمکهاي پرکامبرین بالا؛ بوجود آمده اند )چوپانی و همکاران، 1810 ؛ درویش زاده، 1805 ؛ تهرانی، 1805 ؛ مطیعی، 1800 (. گنبدهاي نمکي مزبور درحد فاصل گسله هاي میناب وکازرون گسترش دارند. تعداد این گنبدها در محدوده یاد شده به ویژه در شمال بندرکنگان و در شمال بندرلنگه به فرونشیني حوزه در امتداد گسلها و شکستگیها و کمبود یا نبود گنبد در شرق گسل میناب در منطقه مکران و غرب گسل کازرون بوجود یك هورست احتمالي قدیمي مربوط مي شود. به طور کلي در تمام دوره ها از پرمین تا اوایل میوسن دریاي کم عمق در تمام منطقه خلیج فارس وجود داشته و در اواسط میوسن دریا پسروي کرده و کم کم رسوبهاي تبخیري نمك و گچ سازند گچساران و سپس رسوبهاي دریایي کم عمق و قاره اي آغاجاري رسوب کرده اند)چوپانی و همکاران، 1810 ؛ احمدزاده هروی، 1800 ؛ صمدیان، 1800 (. در قسمت غربي استان تقریبا از حوالي نصف ا لنهار 00 درجه شرقي به سمت غرب از میوسن پسین تا پلیوسن میاني بالا آمدگي توده نمکي )همزمان با رسوب گذاري سازند میشان و بخش عمده اي از سازند آغاجاري( به .) طور مرحله اي افزایش یافت و در نتیجه پیدایش پاره اي از گنبدهاي نمکي در این دوره تحقق یافته است)صمدیان، 1800
آخرین حرکت از نوع اپیروژني بوده و باعث بوجود آمدن حوزه هاي کوچك میان کوهي که بیشتر با ردیف هاي کنگلومرا ماسه سنگ و نهشته هاي پلیوسن پوشانده شده است. این نهشته ها تراسهاي مرتفع و کم ارتفاع، نهشته هاي مخروط افکنه اي، کف دره ها و پهنه هاي پایکوهي را فرا گرفته اند. ردیف سني این نهشته هاي سطحي پلیوسن تا عصر حاضر است. نهشته هاي .) مربوط به کفه هاي رسي و شنهاي روان نیز وجود دارد)سوری نژاد، 1801
ب: منطقه زاگرس مرتفع : نوار چین خورده زاگرس به تدریج در سمت شمال شرقي به یك منطقه رورانده منتهي مي شود )تراست یا راندگي زاگرس( در نتیجه منطقه اي به شدت خرد شده و گسل خورده پدید مي آید که به صورت نوار باریك و کم عرضي ) 15 تا 05 کیلومتر( بین منطقه سنندج سیرجان و زاگرس چین خورده قرار مي گیرد. عمیق ترین قسمت فرو -
رفتگي زاگرس را طي مزوزوییك و اوایل ترشیر تشکیل مي داده است. حد شرقي این منطقه به وسیله گسل میناب محدود مي .) شود)چوپانی و همکاران، 1810 ؛ تهرانی، 1805
ج منطقه سنندج سیرجان: حد شمال شرقي کوههاي زاگرس را گسل معروف زاگرس محدود مي کند که با راستاي شمال – غربي جنوب شرقي و تقریبا به صورت یك خط مستقیم این ناحیه را ازکمربند سنندج سیرجان جدا مي کند)چوپانی و - - .) همکاران، 1810 ؛ احمدزاده هروی، 1800
0 منطقه مکران - امتداد شرقي منطقه که از شرق تنگه هرمز شروع شده و تا مرز کشور پاکستان ادامه مي یابد مکران نامیده مي شود. منطقه مکران و زاگرس در تمام جهات جغرافیایي با یکدیگر متفاوتند و این تفاوت ناگهاني درمحلي صورت مي گیرد که به آن خط عمان گفته مي شود . این خط در سابق گسله زندان نامیده مي شد که بعدها توسط بربریان ) 1000 ( گسله میناب نامیده شد)سوری نژاد، 1801 (. منطقه مکران در مقایسه با منطقه زاگرس از نظر زمین ساخت و چینه شناسي از ویژگیها و پیچیدگیهاي خاصي برخوردار است که آن را کاملا از مناطق مجاور متمایز مي سازد. از جمله عدم وجود گنبدهاي نمکي در .) این محدوده که درغرب گسل میناب یکي از رسوبهاي تبخیري و مخرب بحساب مي آید)چوپانی و همکاران، 1810
گسلهای فعال منطقه
ناحیه هرمزگان دریك زون فشارشي و در مرز برخورد صفحه عربي با صفحه ایران قرار دارد)راستگو و همکاران، 1805 (.گسل هاي مهم این ناحیه عبارتند از:
گسل معکوس اصلي زاگرس ) MZRF ( : گسل اصلي زاگرس با امتداد شمال باختري جنوب خاوري از مریوان )مرزغربی – ایران با عراق( تا شمال بندرعباس به طول 1805 کیلومتر امتداد دارد. این گسل در ناحیة مریوان وارد خاک عراق ميشود و مجددا در ناحیه سردشت وارد ایران شده و از آنجا وارد خاک ترکیه میشود. راستاي گسل زاگرس از مرز ترکیه تا خاور حاجي آباد بندرعباس، شمال باختري جنوب خاوري است ولي در این پهنه پیچش مي یابد. از این مکان به سمت جنوب، گسل – زاگرس با درازاي 005 کیلومتر داراي روند شمال باختري جنوب خاوري است. این بخش از گسل زاگرس به نامهاى خط – عمان، گسل زندان و یا گسلة میناب نیز نامیده مي شود. ساز و کار گسل زاگرس راندگي فشاري است. گسل اصلي زاگرس - مشخص کننده مرز تصادم قارهاي حاشیه فعال ایران مرکزي )در شمال خاوري( و حاشیه قاره اي آفرو عربي )کمربند چین – – .) خورده رانده زاگرس( مي باشد)مهرابی و همکاران، 1808
گسل زاگرس مرتفع ) HZF ( : گسل زاگرس مرتفع جداکننده کمربند راندگي زاگرس مرتفع )در شمال خاوري( از کمربند چین خورده ساده )در جنوب باختري( مي باشد. کمربند زاگرس مرتفع در طول قطعات ناپیوسته این گسل به سمت جنوب باختري رانده شده است. بر اساس موقعیت فعلي سنگ هاي پالئوزوئیک در امتداد این گسل، میزان جابجایي شاغولي در طول
آن بیش از 0 کیلومتر تخمین زده مي شود. حرکت گوه تشکیل شده از نهشته هاي جوانتر از آسماري )تبخیري هاي میوسن گچساران و مولاس هاي همزمان با کوهزایي آغاجاري بختیاري به سن میوسن تا پلئیستوسن( به سمت زاگرس مرتفع، – نشان مي دهد که همزمان با فروافتادگي نسبي حوضه پیش ژرفاي زاگرس، حرکت رو به جنوب حوضه زاگرس و پیشروي حوضه دگرشکلي به سمت جنوب، زاگرس مرتفع از زمان میوسن زیرین در امتداد گسل زاگرس مرتفع بالا آمده است. نفوذ نمک هاي سازند هرمز در امتداد قطعات مختلف گسل زاگرس مرتفع، نشان دهنده گسلش عمیق این گسل است. این گسل با برش پوشش رسوبي فانروزوئیک رویي تا افق نمک هاي کامبرین زیرین هرمز، باعث تظاهر گنبد هاي نمکي در سطح شده است. درمنطقه خورگو، در شمال بندرعباس گسل زاگرس مرتفع به گسل پیشاني کوهستان مي رسد. از این منطقه به سمت شمال باختري، گسل زاگرس مرتفع از گسل پیشاني کوهستان جدا شده و تقریبا به موازات گسل اصلي زاگرس ادامه مي یابد) Hessami et.al,2001 ) ؛ بربریان، 1000 . گسل جبهه کوهستان) MFF (: گسل پیشاني کوهستان به عنوان مرز زاگرس چین خورده ساده با کوهپایه ها و دشت ساحلي خلیج فارس تشکیل دهنده حد جنوبي برونزد سنگ آهک هاي ائوسن الیگوسن آسماري مي باشد که با شواهد ساختاري، – توپوگرافي، ریخت زمینساختي و لرزه زمینساختي مشخص مي گردد. گسل رانده پوشیده پیشاني کوهستان با درازاي بیش از 1805 کیلومتر در ایران از قطعات رانده متعددي با طول هاي 10 تا 110 کیلومتر تشکیل شده است. فرسایش ارتفاعات زاگرس در شمال خاوري این گسل )کمربند چین خورده ساده و زاگرس مرتفع( باعث رسوبگذاري مواد آواري در کمربند پیش ژرفاي زاگرس، در جنوب باختري گسل پیشاني کوهستان شده است. میزان جابجایي شاغولي در امتداد این گسل بیش از  0 کیلومتر تخمین زده مي شود. این گسل در هسته تاقدیس هاي نامتقارن با یال هاي جنوب باختري برگشته و برشي شده واقع در لبه جنوب باختري کمربند زاگرس چین خورده ساده قرار دارد. گسل طولي پیشاني کوهستان توسط گسل فعال کازرون – برازجان بیش از 105 کیلومتر به صورت راستگرد جابجا شده است. این میزان جابجایي با 055 متر اختلاف ارتفاع در طول گسل پیشاني کوهستان همراه بوده است ) 055 متر در شرق و 1555 متر در غرب گسل کازرون برازجان(. مطالعه پهنه هاي – مهلرزه اي زمینلرزه هاي رویداده با بزرگاي متوسط تا زیاد در طول قطعات گسلي سازنده گسل پیشاني کوهستان، نشانگر تمرکز رومرکز زمینلرزه ها در محل انقطاع اثر محوري چین ها در سطح زمین مي باشد. به عبارت دیگر، به نظر مي رسد که کانون زمینلرزه ها در مجاورت نبود هاي بین قطعه ایي، قطعات گسلي پي سنگي سازنده گسل پیشاني کوهستان قرار دارند ( Hessami et.al,2001 .) ؛ بربریان، 1000
گسل پیش ژرفاي زاگرس ) ZFF (: گسل پیش ژرفاي زاگرس جدا کننده کمربند پیش ژرفاي زاگرس )در شمال و شمال خاوري( از دشت ساحلي زاگرس )در جنوب و جنوب باختري( مي باشد. این گسل حد شمال خاوري آبرفت هاي دشت ساحلي خلیج فارس را مشخص مي کند و گسلي معکوس با مولفه راستالغزمي باشد. گسل پیش ژرفاي زاگرس مانند گسل پیشاني
کوهستان از قطعات گسلي مختلفي تشکیل شده است. در گستره خوزستان این راندگي از قطعات گسلي متعدد و ناپیوسته اي تحت عنوانگسل هاي اهواز، میش داغ، آغاجاري، مارون و رگ سفید تشکیل شده است. این گسل به موازات گسل پیشاني کوهستان از رقوم توپوگرافي چند ده متري بالاي سطح دریا تا سطح دریا امتداد دارد. گسل پیش ژرفاي زاگرس نشان دهنده جابجایي 105 کیلومتري راستگرد در امتداد گسل فعال کازرون برازجان مي باشد) – Hesami et.al,2001 .) گسل لبه گودال زاگرس) ZFF )
این گسل منطقه گودال جلوي زاگرس را )در شمال و شمال خاوري( از دشت ساحلي زاگرس )در جنوب و جنوب باختري( - جدا میسازد. در حقیقت این گسل حد شمالي و شمالي خاوري دشت آبرفتي خلیج فارس را تشکیل داده وداراي یك سیستم معکوس لغز میباشد . این گسل نیز همانند گسل جبهه کوهستان به صورت یك خط ناپیوسته و ناهموار که موازي گسل جبهه - کوهستان مي باشد، دیده میشود. این گسل نیز از طریق شکستگي کازرون برازجان دچار یك جابه جایي راست بر به اندازه - - 105 کیلومتر گردیده است . بدین ترتیب میتوان همانند گسل جبهه کوهستان انتظار داشت که در اثر این جابجایي نیزارتفاع آن در بخش باختري منطقه گسل کازرون افزایش یافته باشد. این گسل در منطقه، حد جنوبي فروافتادگي دزفول را تشکیل داده و از طریق قطعاتي از گسلهاي راندگي که باعث قطع شدن یالهاي برگشته )جنوب باختري( تاقدیسها گردیده اند، توضیح داده و بازشناخته میشوند (Hessami et.al,2001) . شکل 8 موقعیت گسلهای اصلی را در نیمه غربی استان هرمزگان نشان می دهد.
گسل قشم
بارزترین گسل جزیره قشم، این گسل است که از حوالي شهر قشم تا جزیره هنگام بر روي خشکي قابل پیگیري است. گسل قشم با طول حدود 05 کیلومتر به سمت شمال غربي تحدب دارد .مقطعي از گسل قشم را در جنوبغربي روستاي جیجیان نشان میدهد. مطابق این شکل رسوبات مارني، سیلتي، ماسه اي هولوسن در امتداد یك گسل تراستي به سمت جنوبشرق رانده شده است. این جابه جایي با ایجاد یك فراز گسلي در سطح همراه گردیده و مقدار این جابه جایي به حدود 05 سانتیمتر میرسد. همچنین جابه جایي منظم آبراهه ها در طول این افراز گسلي نشان دهنده آن است که این گسل از یك مؤلفه امتدادلغز چپگرد نیز برخوردار میباشد. مقایسه میزان فرایش بلوك شمالغربي نسبت به بلوك جنوبشرقي با مقدار جابه جایي
امتدادلغز چپگرد در امتداد این گسل گویاي آن است که مؤلفه غالب حرکتي در امتداد گسل قشم، حرکت امتدادلغز چپگرد .) میباشد)اشعری و همکاران، 1800
شکل 8 موقعیت گسل هاي اصلی در نیمه غربی استان - اما گسلهای دیگر این ناحیه که در ارتباط با گنبدهای نمکی هستند عبارتند از:
خطواره شماره 1: این گسل با امتداد NE-SW و دارای زاویه آزیموت 00 درجه، از گنبد نمکی های لارک و هرمز عبور می کند و سبب ایجاد انحراف و یک جاب هجایی چپ گرد دربخش خاوری محور تاقدیس نمک می شود. این خطواره منطبق بر( ) گسل اصلی پی سنگی است )شکل 0 N.I.O.C,1977 .)
خطواره شماره 0 : گسل شماره 0 یک گسل امتدادلغز با آزیموت 100 درجه و در امتداد NW-SE است. در نتیجه عملکرد این گسل سطح محوری تاقدیس های فراقون و نمک، دچار خمش شده است )شکل 0(.گنبدهای نمکی داربست، تخو، کوشک .) کوه غرب و گهکم در امتداد این گسل رخنمون یافته اند. طول این گسل 185 کیلومتر است)مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 8 : این گسل به عنوان گسل میناب شناخته می شود، از اثرات این گسل می توان به عامل جهت گیری خاص تاقدیس میناب اشاره کرد. گسل میناب یک گسل امتدادلغز راست گرد با آزیموت 100 درجه است طول این گسل 855 ؛ کیلومتر است )مهرابی و همکاران، 1808 youefi& Friedberg,1978 .) (. )شکل 0
خطواره شماره 0 : این گسل با طول 10 کیلومتر یک گسل امتدادلغز راست گرد است که سبب جابه جایی در بخش خاوری محور تاقدیس هندون شده است )شکل 0(. این خطواره منطبق بر گسل اصلی پی سنگی است ) Player,1969 .)
خطواره شماره 0 : گسل شماره 0 یک گسل امتدادلغز راست گرد با آزیموت 100 درجه است، این گسل از باختر تاقدیس نمک آغاز می شود و تاقدی سهای نمک، هندون، باز وموران را برش می دهد و سبب ایجاد جابه جایی راست گرد در این تاقدیس ها می شود)شکل 0(. طول این گسل 05 کیلومتر است. همچنین دو گنبد نمکی آرین و خورگو روی این گسل
.) رخنمون یافته اند )مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 0 : این گسل با آزیموت 00 درجه و با طول 05 کیلومتر سبب ایجاد ساختار های فروریزشی در تاقدیس گنو .) شده است. گنبدهای نمکی گچین، کلات بالا و خورگو روی این گسل قرار دارند )شکل 0( )مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 0 : گسل شماره 0 یک گسل امتدادلغز راست گرد با آزیموت 01 درجه است. این گسل از شمال تاقدیس گاشو آغاز و سبب ایجاد خمش در محور تاقدیس فراقون شده است. طول این گسل 115 کیلومتر است )شکل 0( )مهرابی و ..) همکاران، 1808
خطواره شماره 1 : گسل شماره 1 یک گسل امتدادلغز راست گرد با آزیموت 118 درجه و در امتداد N-S است. در نتیجه عملکرد این گسل سطح محوری تاقدیس هندون دچار برش وجابه جایی شده است )شکل 0(. ایجاد گنبد نمکی آرین را می .) توان نتیجه عمل این گسل پی سنگی دانست. طول این گسل 85 کیلومتر است)مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 0 : یک گسل امتدادلغز با آزیموت 100 درجه است این گسل با امتداد NW-SE که سبب یک جا به جایی راست گرد در محور تاقدیس سرخون شده است. گسل شماره 0 از گنبد نمکی گنو عبور کرده و طول آن 05 کیلومتر است.
.) این خطواره روی نقشه گسل های پی سنگی منطبق است)غلام زاده ، 1811 (. )شکل 0
خطواره شماره 15 : این گسل با آزیموت 188 درجه و با طول 105 کیلومتر یک گسل چپ گرد است که از بخش خاوری تاقدیس گاشو شروع و سبب انحراف و خمش در بخش باختری محور تاقدیس گونیز و محور تاقدیس دزدونو شده است. در طول این گسل چهار گنبد نمکی قرار گرفته است ) .) شکل 0( )مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 11 : گسل شماره 11 یک گسل امتدادلغز راست گرد با آزیموت 180 درجه است. این گسل سبب جا به جایی راست گرد در محور تاقدیس های سورو، گاشو و دزدونو شده 0 گنبد نمکی در مسیر این گسل پی سنگی قرار دارند. این گسل یکی از بزرگ ترین گسل های منطقه است؛ به گونه ای که طول آن 805 کیلومتر است )شکل 0( این گسل کمانی به سمت ) باختر دارد. این خطواره منطبق بر گسل اصلی پی سنگی است )شکل 0 N.I.O.C,1977) .)
خطواره شماره 10 : این گسل با امتداد NE-SW و با آزیموت 80 درجه سبب ایجاد برش در بخش خاوری تاقدیس باز و .) بخش باختری تاقدیس هندون شده است. طول این گسل 00 کیلومتر است )شکل 0( )مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 18 : این گسل با آزیموت 01 درجه و با طول 015 کیلومتر سبب انحراف و خمش در محور تاقدیس خمیر شده و گنبدهای نمکی بوستانه، بندر معلم، حمیران، پل، گچین و گنو در امتداد این گسل قرار گرفته است. این خطواره روی () نقشه گسل های پی سنگی منطبق است )شکل 0 N.I.O.C,1977 .)
خطواره شماره 10 : این گسل با امتداد NE-SW و با آزیموت 00 درجه از گنبد نمکی هنگام در جزیره هنگام شروع و سبب .) ایجاد انحراف در محور تاقدیس سوزا در جزیره قشم شده است )شکل 0(. طول این گسل 01 کیلومتر است)غلام زاده، 1811
خطواره شماره 10 : انتهای خاوری محور تاقدیس خمیر توسط فعالیت گسلی امتدادلغز با مؤلفه راست گرد و با آزیموت  00 درجه، منحرف شده است. این گسل با طول 105 کیلومتر از گنبدنمکی نمکدان، پل و انگورو می گذرد)شکل 0( این خطواره منطبق بر گسل اصلی پی سنگی است N.I.O.C,1977) ( .
خطواره شماره 10 : گسل شماره 10 با آزیموت 10 درجه و تحدب کم به سوی خاور از سوی باختر تاقدیس شمیلو در شمال
شروع و سبب انحراف در محور تاقدیس های شولز، باویون،هرنگ، چمپه و بوستانه شده است )شکل 0 ( . در طول این گسل 0 گنبد نمکی رخنمون دارند. جهت یافتگی طولی گنبد نمکی زندان را می توان ناشی از عملکرد این گسل دانست. امتداد این گسل تا جزایر فارور بزرگ و کوچک نیز کشیده می شود.ط ول این گسل 115 کیلومتر است. این خطواره منطبق بر گسل ( ) اصلی پی سنگی است است )شکل 0 Player,1969 .).
خطواره شماره 10 : این گسل با امتداد NE-SW و با آزیموت 00 درجه از گنبد نمکی موغویه شروع می شود. از ویژگی های بی همتای این گسل می توان به رخنمون 0 گنبد نمکی با فواصل منظم در امتداد این گسل پی سنگی اشاره کرد. این گسل .) سبب جابه جایی چپ گرد در محور تاقدیس های هرنگ، باویون و چمپه شده است )شکل 0( )مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 11 : گسل شماره 11 با آزیموت 08 درجه یک گسل امتدادلغز چپ گرد است )شکل 0(. این گسل سبب انحراف چپگرد در محور تاقدیس های هرنگ، نمک و نخ شده است. طول آن 105 کیلومتر است و گنبد های نمکی چهارک، .) چهار برکه و بم در امتداد این گسل قرار دارند)مهرابی و همکاران، 1808
خطواره شماره 10 : این گسل با آزیموت 05 درجه و با طول 15 کیلومتر سبب انحراف و خمش درمحور تاقدیس دزدونو و موران شده است و گنبد های نمکی شمیلو، خاین، موران و تنگه زاغ در امتداد این گسل قرار گرفته اند)شکل 0( )مهرابی و .) همکاران، 1808
- شکل 0 موقعیت گسلهای 1،0،8
– شکل 0 موقعیت گسلهای 0،0،0،0،1،0
- شکل 0 موقعیت گسلهای 15،11،10
- شکل 0 موقعیت گسلهای 18،10،10،10،10،11،10
از نگاه تکتونیکي، ساختارهاي ناحیه بیشتر تناوبي از تاقدیس ها و ناودیس هاي موازي اند که روند عمومي آنها کم و بیش خاوري باختري است. معهذا، در مجاورت با گنبدها ي نمکي سري هرمز تغییراتي در روند چین ها دیده مي شود. بیشترین - تغییر در مجاورت گسل شمال جنوبي میناب دیده مي شود که حرکت هاي امتدادلغز و شیب لغز آن تغییرات قابل توجهي در - روند چین ها ایجاد نموده است. در نواحي شمال شمال باختري و باختر استان هرمزگان عوامل مؤثر در چین خوردگي – کماکان پویا هستند به همین دلیل زمین حرکت هاي رو به بالا دارد که با فشردگي و کوتاه شدگي پوسته و در نتیجه تمرکز انرژي همراه است. رها شدن انرژي تقریباً دائمي است به همین لحاظ تکانهاي زمین به صورت زمینلرزه زیاد است. شکل 1
نقشه لرزه زمین ساختي پهنه استان هرمزگان و نواحي پیراموني بهمراه زلزله هاي رویداده با بزرگاي بیش از 0 را در سده ی اخیر نشان میدهد. از نظر لرزه زمینساخت، روند لرزه خیزي در منطقه منطبق بر ساختارهاي اصلي لرزه خیز میباشد که راستاي گسلهاي میناب، راندگي اصلي زاگرس و شاخه شرقي گسل دهشیر بافت در شمال استان را تحت تأثیر قرار داده اند. - مرکز سطحي اکثر زمین لرزه هاي رویداده در پهنه استان هرمزگان در محل برخورد گسل میناب و راندگي اصلي زاگرس بوده .) و مراکز دیگر زمینلرزهاي نیز منطبق بر گسل قشم و گسل بندر لنگه میباشند)بلورچی و همکاران، 1800
.) شکل 1: نقشه لرزه زمینساخت ي پهنه استان هرمزگان و نواحي پیراموني بهمراه زلزله هاي رویداده با بزرگاي بیش از 0 )راستگو وهمکاران، 1805
گسل زاگرس مرتفع در خورگو به گسل جبهه کوهستان می پیوندد و همه این گسلها در سمت شرقی به گسل "زندان میناب پالامی" و مرز زاگرس شرقی متصل می شوند. که این گسلها به همراه شاخه های گسلهای فرعی موجب لرزه خیزی شدید در استان شده است. به گونه ای که استان هرمزگان نسبت به سایر استانهای کشور دارای لرزه خیزی بالاتری است. با وجود این گسلها شاهد بروز زلزله های کوچک فراوان و هم زمین لرزه های بزرگ حتی تا بزرگای هفت در منطقه بوده ایم. در شرق استان هرمزگان گسل "زندان میناب" )شهرستانهای جاسک و بشاگرد( زون فرو رانش مکران است. نوع لرزه خیری منطقه با نواحی غربی و مرکزی استان که در زاگرس واقع است، متفاوت خواهد بود . با وقوع 1055 زلزله با بزرگای بیش از 0 در بندرعباس، استان هرمزگان فعالترین گسل ها در کشور را دارد، در بانک داده های لرزه ای ایران طی 155 سال گذشته حدود شش هزار زلزله با بزرگای بیش از 0 در کشور وجود دارد که از این میان 1055 تای آن معادل 05 درصد زمین لرزه های رخ داده شده در شعاع 055 کیلومتری بندرعباس رخ داده است و از این نظر شهر بندرعباس در بین مراکز استانها در جایگاه اول قرار دارد و رکوردار است)غلام زاده، 1811 (. از آنجا که استان هرمزگان در مرز زون هاى مختلف زمین ساختی و ایالت هاى
مختلف لرزه زمین ساختی ایران از جمله مکران و زاگرس قرار گرفته تقاطع این زون ها باعث تغییر و تنوع زیادى در لرزه خیزى این استان گردیده است)شکل 0(. زمین لرزه هاى چند سال اخیر در منطقه قشم، شمال بندرعباس ، حاجی آباد، بستک و... نشان از فعالیت لرزه خیزى این استان در سالهاى اخیر دارد. زمین لرزه هاى متعدد در مناطق نزدیک به هم در این استان ارتباط زمین لرزه هاى مختلف در این منطقه را نشان می دهد بطوریکه در برخی مواقع نمی توان تفکیک مشخصی بین پس .) لرزه هاى یک زمین لرزه و پیش لرزه هاى زمین لرزه بعدى واقع در آن منطقه پیدا کرد)بلورچی و همکاران، 1800
- شکل 0 موقعیت ناحیه هرمزگان در جنوب ایران به همراه مرز سه ایالت لرزه زمین ساختي و رومرکز زمین لرزه هاي تاریخي با بزرگي بیش از 0
.) ریشتراز سال 1000 تا 0550 )بلورچی وهمکاران، 1800
نتیجه گیری
ناحیه هرمزگان دارای گسلهای اصلی و فعال ZFF,MFF,HZF,MZRF و نوزده خطواره گسلی که اغلب انها منطبق بر گسلهای پی سنگی می باشند و مسیر عبوری انها با توجه به اشکال 0،0،0،0 از محدوده گنبدهای نمکی است . از آنجا که استان هرمزگان در مرز زون هاى مختلف زمین ساختی و ایالت هاى مختلف لرزه زمین ساختی ایران از جمله مکران و زاگرس قرار گرفته تقاطع این زون ها باعث تغییر و تنوع زیادى در لرزه خیزى این استان گردیده است. ناحیه هرمزگان از نظر زمین ساختي و لرزه خیزي بسیار فعال است. از انجا که شرایط پایدار تکتونیکی گنبدهای نمکی یکی از مهمترین عوامل جهت ذخیره سازی در این گونه ساختارهاست و با توجه به شواهد وجود گسلها و تکتونیک فعال استان هرمزگان دیاپیرهای نمکی این ناحیه از کشور برای ذخیره گاز گزینه ای مناسب نیستد. زیرا وجود گسلهای فعال و زمین لرزه ها منجر به ایجاد شکستگیها، درز و شکاف های فراوان در گنبدها میشود که در نتیجه منجر به خروج و فرار گاز از محل میشود.
منابع
اشعری، عیرضا، زرگران، مریم، قاسمي، مصطفی، انصاري، انوشیروان، گزارش مقدماتي زمین لرزه 1800 جنوب غرب بستك )شمال جزیره
کیش( استان هرمزگان. -
. اسماعیل نژاد، احسان، حجي آبادي، سیدحسن ، دفع پسابها و پسماندهاي ناشي از صنایع نفت و انرژي در مغارهاي نمکي ، 1810
نخستین همایش مدیریت پساب و پسماند در صنایع نفت و انرژي.
. افضلی،محمدکاظم، جلالی فر،حسین، تأثیر عوامل محیطی بر مدل رفتارى مغارهاى نمکی براى ذخیره سازى مواد هیدروکربنی، 1801
احمد زاده هروي، م و هوشمند زاده ن. 1800 ، مفاهیم جدیدي از چینه شناسي سازند هرمز و مسئله دیاپیریسم درگنبدهاي نمکي
جنوب ایران. مجموعه مقالات سمپوزیوم دیاپیریسم با نگرش ویژه به ایران، ناشر سازمان زمین شناسي کشور.
بلورچی، محمدجواد ،ف. انصاری مقدم، ح. درزاده ، 1800 ، گزارش مقدماتی زمین لرزه بشاگرد استان هرمزگان.
تهراني، خسرو، 1805 ، چینه شناسي ایران " مقاطع تیپ وتشکیلات.
چوپاني، سعید ، خسرو شاهي، محمد، غلامپور،محمد و میرآخورلو،خسرو، قلمرو محدوده هاي بیاباني استان هرمزگان از دیدگاه زمین
شناختي، 1810 . طرح تحقیقاتي تعیین قلمرو جغرافیایي محدوده هاي بیاباني استان هرمزگان.
درویش زاده، علی، 1805 ، زمین شناسي ایران.
راستگو،مهدی ، حمز ه لو، حسین ، رضاپور، مهدی ، رحیمي،حبیب ، برآورد ضریب کیفیت امواج برشي و کدا در ناحیه هرمزگان، جنوب
. ایران، 1805 ، مجله ژئوفیزیك ایران، جلد 0، شماره 0
تحلیل گسیختگی لولة جداري ناشی از رفتار خزشی سنگ نمك در مغارهاي نمکی، پایان نامه کارشناسی «، زارعیان جهرمی، احسان
. ارشد، دانشگاه باهنر کرمان، 1811
سوري نژاد، علی، 1801 ، طرح جامع توسه استان هرمزگان،مطالعات زمین شناسي، جلد دوم، وزارت کشور، استانداري هرمزگان.
صمدیان محمدرضا، 1800 ، جنبش هاي گنبدهاي نمکي زاگرس در سنوزوئیك پسین، مجموعه مقالات سمپوزیوم دیاپیریسم با نگرش
ویژه به ایران؛ ناشر سازمان زمین شناسي کشور.
عسگری، امین، عسگر ی نژاد، یوسف، رمضا نزاده، احمد، شرکتی، شهرام، برآورد عمق بهینه مغارهای نمکی ذخیر ه سازی مواد
. هیدروکربوری با استفاده از رو شهای عددی هوشمند، 1801 . ماهنامه اکتشاف و تولید، شماره 00
غلام زاده، ع.، 1811 ، مطالعه لرز ه خیزي و لرز ه زمین ساخت در زون زاگرس شرقي، پایان نامه دکتري زلزله شناسي، پژوهشگاه بین
المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله.
کاسبی،ساناز، وطنی، علی، بحرودی،عباس، بهرامی کهیش نژاد، مریم، بررسی ذخیر هسازی زیرزمینی گاز طبیعی در گنبدهای نمکی،
- . ماهنامه علمی ترویجی اکتشاف و تولید نفت و گاز،. 1800
مهرابی،علی ، داستانپور، محمد، رادفر،شهباز، وزیری،محمدرضا و درخشانی،رضا، شناسایی خطوار ههای گسلی کمربند چین خورده -
راندگی زاگرس بر پایه تفسیر تصاویر ماهواره ای و تعیین ارتباط آنها با موقعیت گنبدهای نمکی رخنمون یافته سری هرمز با استفاده از
تحلیل های GIS ، 1393 . ، فصلنامه علوم زمین،شماره 00
مطیعي، همایون ، 1800 ، زمین شناسي ایران، چینه شناسي زاگرس، سازمان زمین شناسي کشور.
Berberian, M., 1995- Master ‘blind’ thrust faults hidden under the Zagros folds: Active basement tectonics and surface morphotectonics. Tectonophysics, 241: 193–224.
Hessami, K., Koyi, H. A. & Talbot, C. J., 2001- The significance of strike-slip faulting in the basement of the Zagros fold and thrust belt. Journal of Petroleum Geology, 24: 5-28.
Nogol-e-Sadat, M. A., Ahmadzadeh Heravi, M., Almasian, M., Poshtkouhi, M. & Hushmandzadeh, A.,- 1993 Tectonic Map of Iran. Scale 1:1000000 Geological Survey of Iran.
N.I.O.C. (National Iranian Oil Company), 1977- Tectonic map of Iran, National Iranian Oil Company.
Player, R. A., 1969- The Hormuz Salt Domes of southern Iran. MS, PhD. Thesis, Reading University, 300 pp.
Thoms, R.L., and Gehle, R.M., 2000; “A Brief History of Salt Cave rn Use”, College Station, TexasU.S.A
Thoms, R.L.; Gehle, R.M.; 2000, “A Brief History of Salt Cavern Use”. P.O. Box 10358, College Station,
Texas, U.S.A.
Yousefi, E. & Friedberg, J. L., 1978- Aeromagnetic Map of Iran. Quadrangle No. G12, H11, H12, H13, H14,